Làm thế nào để trở thành bác sĩ

 

LÀM THẾ NÀO ĐỂ TRỞ THÀNH BÁC SĨ

Stephen Leacock

( 1869 - 1944 )

 

Stephen Butler Leacock sinh ra ở Anh và chuyển đến Canada khi mới sáu tuổi. Ông trở thành một nhà giáo, nhà khoa học chính trị, nhà văn và nhà hài hước người Canada.

Dù không còn nổi tiếng như xưa, nhưng vào đầu những năm 1900, Leacock là cây bút hài hước nổi tiếng nhất viết bằng tiếng Anh. Từng có thời, người ta nói rằng số người biết đến Stephen Leacock còn nhiều hơn số người biết đến Canada. Ít nhất một nguồn ước tính rằng từ năm 1910 đến 1925, Leacock là tác giả được đọc nhiều nhất trong thế giới nói tiếng Anh.

Sự dí dỏm và hài hước của Leacock không dễ bị xem thường. Một nhà phê bình từng viết: “Suy cho cùng, trong lối hài hước của Giáo sư Leacock có gì đâu ngoài một thứ pha trộn khá khéo léo giữa phóng đại và hạ thấp?”

Leacock liền rút khẩu súng dí dỏm nổi tiếng của mình, nhắm thẳng vào nhà phê bình tội nghiệp và bắn trả:

“Người ấy nói đúng. Làm sao ông ta tình cờ phát hiện bí mật nghề nghiệp này thì tôi không biết. Nhưng nay sự thật đã bị phơi bày, tôi sẵn sàng thú nhận rằng, khi chuẩn bị một bài viết mang tính hài hước, tôi thường xuống hầm, pha nửa gallon ‘hạ thấp’ với một pint ‘phóng đại’. Nếu tôi muốn bài viết mang màu sắc văn chương rõ rệt, tôi thấy tốt nhất là cho thêm khoảng nửa pint ‘bại liệt nhẹ’ vào.”

Có thể nói, câu trả lời ấy đã để lại một dấu ấn khó quên!

Stephen Leacock là một bậc thầy về văn hài hước, nổi tiếng với khả năng châm biếm tinh tế, đôi khi ẩn dưới vẻ nhẹ nhàng nhưng lại đánh trúng những thói quen và sự vô lý trong đời sống xã hội. Truyện ngắn “How to Be a Doctor” là một ví dụ tiêu biểu, trong đó ông mượn giọng điệu dí dỏm để vẽ nên một bức tranh biếm họa về ngành y và cả tâm lý con người khi đối diện với bệnh tật.

Ngay từ phần mở đầu, Leacock đã tạo ra một nghịch lý hài hước: thay vì ca ngợi y học vì đã chữa khỏi bệnh, ông lại “tán dương” nó vì đã… đặt tên và phổ biến thêm nhiều loại bệnh mới. Các căn bệnh như diphtheria, appendicitis, trypanosomiasis vốn là điều đáng sợ, nhưng dưới ngòi bút của Leacock, chúng trở thành “thành tựu” mà khoa học đã mang đến cho nhân loại. Cách đảo lộn giá trị này vừa gây cười, vừa ẩn chứa lời nhắc nhở: đôi khi tiến bộ khoa học cũng đi kèm với việc khiến con người ý thức hơn (và lo lắng hơn) về bệnh tật.

Leacock mô tả quá trình khám chữa bệnh như một màn “đấm đá thể chất” hơn là chữa trị, từ cú đánh vào lưng, móc vào tim, cho đến cú thụi vào bụng. Những hành động này rõ ràng phi lý, nhưng ông khéo léo biến chúng thành một “quy trình chuẩn” của bác sĩ. Điều này phê phán thói hình thức trong một số thực hành y khoa thời đó — khi việc khám chữa mang tính nghi lễ và biểu diễn nhiều hơn là thực chất.

Một điểm châm biếm sắc sảo là cách bác sĩ “cắt” đủ thứ từ tóc, tai cho đến… bất kỳ phần nào thấy “tiện” để gửi đi xét nghiệm. Điều này không hẳn nhắm vào y học hiện đại nói chung, mà vào xu hướng lạm dụng xét nghiệm để tạo ấn tượng chuyên nghiệp. Bệnh nhân, thay vì lo lắng, lại cảm thấy “được coi trọng” khi các bộ phận của mình được gửi đi khắp nơi. Ở đây, Leacock lật tẩy tâm lý con người: đôi khi niềm tin vào bác sĩ không xuất phát từ hiệu quả thực sự, mà từ sự “trịnh trọng” và “phức tạp” của quá trình điều trị.

Dù phơi bày sự vô lý của “quy trình” khám bệnh, Leacock kết truyện bằng một sự thật khó chối cãi: bất kể biết rõ những trò này là vô nghĩa, khi đau ốm, chúng ta vẫn tìm đến bác sĩ ngay lập tức — thậm chí thích được đưa đi bằng xe cứu thương có chuông báo. Đây là một cú “gài” khéo léo, cho thấy bản năng phụ thuộc và nhu cầu tìm chỗ dựa của con người khi đối diện với sự bất an về sức khỏe.

“How to Be a Doctor” không đơn thuần là câu chuyện cười về bác sĩ, mà là một bức tranh châm biếm về:
Khoa học và uy tín: Uy tín của một ngành không chỉ đến từ thành tựu, mà còn từ cách ngành đó tự “trình diễn” và tạo cảm giác tin tưởng.
Tâm lý con người: Chúng ta dễ bị thuyết phục bởi sự phức tạp và vẻ ngoài chuyên môn, đôi khi hơn cả bằng chứng thực tế.

Thói quen xã hội: Niềm tin mù quáng vào “quy trình” và “nghi thức” có thể khiến ta chấp nhận những điều vô lý mà không nhận ra.

Bằng giọng văn châm biếm nhẹ nhàng nhưng sâu cay, Stephen Leacock đã biến “How to Be a Doctor” thành một tác phẩm vừa giải trí vừa phản tư. Người đọc cười vì sự phi lý của các chi tiết, nhưng sau tiếng cười là một lời nhắc nhở: hãy tỉnh táo trước những “nghi thức” được khoác áo khoa học, và hãy hiểu rõ bản chất của niềm tin mà ta dành cho các “chuyên gia”.

* * *

Chắc chắn sự tiến bộ của khoa học là một điều tuyệt vời. Người ta không thể không cảm thấy tự hào về nó. Tôi phải thừa nhận rằng tôi cũng vậy. Mỗi khi tôi trò chuyện với ai đó, tức là với những người biết về nó còn ít hơn tôi, về sự phát triển kỳ diệu của điện lực chẳng hạn, tôi có cảm giác như chính mình đã góp phần tạo ra nó. Còn như với máy sắp chữ tự động, máy bay và máy hút bụi chân không, thì tôi không dám chắc là mình không phải là người đã phát minh ra chúng. Tôi tin rằng tất cả những người có tấm lòng rộng rãi đều cảm thấy như vậy.

Tuy nhiên, đó không phải là điều tôi định bàn tới. Điều tôi muốn nói ở đây là sự tiến bộ của y học. Đó mới thực sự là điều kỳ diệu. Bất kỳ ai yêu nhân loại (hay ít ra là một nửa trong số đó) khi nhìn lại những thành tựu của y học đều phải thấy tim mình rộn ràng và tâm thất phải nở rộng ra bởi luồng kích thích màng tim của niềm kiêu hãnh chính đáng.

Hãy thử nghĩ mà xem. Một trăm năm trước, không hề có vi trùng, không có ngộ độc thực phẩm, không có bệnh bạch hầu, cũng chẳng có viêm ruột thừa. Bệnh dại thì hầu như chưa ai biết và cũng chưa phát triển hoàn thiện. Tất cả những thứ đó, chúng ta phải “cảm ơn” y học. Ngay cả những bệnh như vảy nến, quai bị hay trypanosomiasis (bệnh ngủ châu Phi), giờ đây đã trở thành những cái tên quen thuộc trong mọi gia đình, khi ấy chỉ được biết tới bởi một số ít người, và hoàn toàn nằm ngoài tầm với của đại chúng.

Hoặc hãy xem xét sự tiến bộ của y học ở khía cạnh thực hành. Một trăm năm trước, người ta vẫn nghĩ rằng sốt có thể chữa được bằng cách trích máu; nay chúng ta biết chắc chắn rằng không thể. Ngay cả bảy mươi năm trước, người ta vẫn tin rằng sốt có thể chữa bằng thuốc an thần; nay ta cũng biết rằng không thể. Mới ba mươi năm trước thôi, bác sĩ vẫn cho rằng có thể chữa sốt bằng chế độ ăn kiêng và chườm đá; giờ thì họ hoàn toàn chắc chắn rằng không thể. Ví dụ này cho thấy sự tiến bộ vững chắc trong điều trị sốt. Nhưng sự tiến bộ ấy còn diễn ra ở mọi lĩnh vực. Lấy bệnh thấp khớp làm ví dụ. Vài thế hệ trước, người bị thấp khớp thường phải mang khoai tây trong túi để chữa bệnh. Giờ thì bác sĩ cho phép họ mang bất cứ thứ gì mình thích. Thậm chí họ có thể nhét đầy túi bằng… dưa hấu nếu muốn. Cũng chẳng sao cả. Hoặc trong điều trị bệnh động kinh: trước đây, khi bệnh nhân lên cơn, người ta nghĩ việc đầu tiên cần làm là cởi cổ áo để họ thở; ngày nay, ngược lại, nhiều bác sĩ cho rằng tốt hơn là… cài chặt cổ áo và để họ nghẹt thở.

Chỉ ở một điểm duy nhất là y học không có tiến bộ rõ rệt: đó là thời gian để trở thành một bác sĩ đủ tiêu chuẩn. Ngày xưa, chỉ cần học hai mùa đông ở trường y, và mùa hè thì đi kéo gỗ ở xưởng cưa, là đã được “ra lò” đầy đủ. Một số sinh viên thậm chí còn ra nghề sớm hơn thế. Ngày nay, để trở thành bác sĩ phải mất từ năm đến tám năm. Tất nhiên, ta sẵn sàng thừa nhận rằng thanh niên bây giờ ngu đần và lười biếng hơn xưa, điều này sẽ được bất kỳ ai trên 50 tuổi xác nhận ngay lập tức. Nhưng ngay cả khi chấp nhận điều đó, vẫn thật kỳ lạ khi một người bây giờ phải học tám năm để nắm được những gì trước đây có thể học trong tám tháng.

Thôi bỏ qua chuyện đó. Điều tôi muốn nói là công việc của bác sĩ hiện đại thực ra cực kỳ đơn giản, có thể học trong vòng hai tuần. Quy trình như sau:

Bệnh nhân bước vào phòng khám.

– “Bác sĩ,” anh ta nói, “tôi bị đau dữ lắm.”

– “Đau ở đâu?”

– “Ở đây.”

– “Đứng lên,” bác sĩ bảo, “giơ tay qua đầu.”

Rồi bác sĩ đi vòng ra sau, đấm một cú mạnh vào lưng bệnh nhân.

– “Anh có cảm thấy không?” bác sĩ hỏi.

– “Có,” bệnh nhân đáp.

Ngay sau đó, bác sĩ bất ngờ tung một cú móc trái vào dưới tim.

– “Còn cú này?” bác sĩ hỏi gằn, khi bệnh nhân ngã gục xuống ghế.

– “Đứng dậy,” bác sĩ bảo, rồi đếm đến mười.

Bệnh nhân lảo đảo đứng lên. Bác sĩ quan sát kỹ không nói gì, rồi bất ngờ phang thêm một cú vào bụng khiến bệnh nhân gập đôi người lại, câm lặng.

Bác sĩ thong thả bước tới cửa sổ, đọc báo buổi sáng một lúc. Rồi quay lại, lẩm bẩm như nói với chính mình:

– “Ừm… hơi tê màng nhĩ.”

– “Thế à bác sĩ? Tôi phải làm gì đây?” bệnh nhân hoảng hốt hỏi.

– “Anh phải thật tĩnh dưỡng; đi nằm và giữ yên lặng.”

Thực ra, bác sĩ hoàn toàn không biết bệnh nhân bị gì; nhưng ông ta biết chắc rằng nếu bệnh nhân chịu nằm yên, rất yên, thì hoặc sẽ khỏi bệnh, hoặc sẽ chết một cách êm ái. Trong khi đó, nếu bác sĩ đến khám mỗi sáng, vừa đấm vừa nện, ông ta có thể giữ bệnh nhân trong trạng thái ngoan ngoãn và biết đâu còn buộc anh ta thú nhận bệnh tình thật sự.

– “Còn ăn uống thì sao, thưa bác sĩ?” bệnh nhân giờ đã hoàn toàn ngoan ngoãn hỏi.

Câu trả lời của bác sĩ thay đổi tùy tâm trạng. Nếu đã muộn buổi sáng và bác sĩ đang đói cồn cào, ông sẽ nói:

– “Ăn thoải mái, đừng sợ; ăn thịt, rau, tinh bột, keo dán, xi măng, bất cứ thứ gì cũng được.”

Nhưng nếu bác sĩ vừa ăn trưa xong, bụng vẫn đầy bánh việt quất, ông sẽ nói dứt khoát:

– “Không, tôi không muốn anh ăn gì cả; tuyệt đối không một miếng; một chút kiêng khem trong ăn uống là điều tốt nhất trên đời.”

– “Thế còn uống thì sao?”

Lại tùy tình huống. Bác sĩ có thể nói:

– “À, anh có thể uống một cốc bia nhẹ, hoặc nếu thích thì gin với soda, hay whisky với nước khoáng Apollinaris; và tôi nghĩ trước khi ngủ nên làm một ly whisky nóng, cho hai cục đường trắng, chút vỏ chanh, và rắc chút nhục đậu khấu lên trên.”

Ông nói điều này với vẻ thực sự say mê, ánh mắt long lanh vì tình yêu nghề nghiệp thuần khiết. Nhưng nếu tối hôm trước bác sĩ vừa tham gia một buổi tụ tập cùng các đồng nghiệp y khoa, thì rất có khả năng ông sẽ nghiêm khắc cấm bệnh nhân đụng đến rượu dưới bất kỳ hình thức nào, và khép lại chủ đề với giọng đầy uy quyền.

Tất nhiên, bản thân phương pháp điều trị này nếu đứng riêng thì sẽ quá lộ liễu, và sẽ chẳng đủ sức tạo cho bệnh nhân niềm tin cần thiết. Nhưng ngày nay, yếu tố đó đã được bổ sung bởi công việc của phòng thí nghiệm phân tích. Bất kể bệnh nhân mắc phải điều gì, bác sĩ cũng nhất quyết cắt xén những phần, những mẩu, những chất chiết từ người bệnh rồi bí ẩn gửi đi để phân tích. Ông ta cắt một lọn tóc của bệnh nhân, ghi nhãn: “Tóc của ông Smith, tháng 10, 1910.” Sau đó ông cắt phần dưới của tai, gói vào giấy, và dán nhãn: “Một phần tai của ông Smith, tháng 10, 1910.” Rồi ông đảo mắt nhìn bệnh nhân từ đầu đến chân, kéo chiếc kéo trong tay, và nếu thấy bộ phận nào “hứa hẹn” thì liền cắt luôn rồi gói lại.

Điều kỳ lạ là chính việc này lại khiến bệnh nhân dâng trào cảm giác quan trọng cá nhân — một thứ cảm giác đáng để bỏ tiền ra mua. “Vâng,” bệnh nhân băng bó sau đó nói với một nhóm bạn bè đang hết sức ấn tượng, “bác sĩ nghĩ có thể tôi bị chút tê liệt của cái gọi là ‘tiên lượng ’, nhưng ông đã gửi tai tôi đến New York, ruột thừa tôi đến Baltimore, còn một lọn tóc thì gửi cho toàn bộ ban biên tập của các tạp chí y khoa, và trong lúc chờ, tôi phải tuyệt đối nghỉ ngơi, không làm gì quá sức ngoài việc uống một ly rượu Scotch nóng với chanh và nhục đậu khấu mỗi nửa tiếng.” Nói xong, anh ta ngả người yếu ớt lên gối, sung sướng tận hưởng.

Thế nhưng, nghĩ có buồn cười không?

Bạn, tôi, và mọi người, dù biết hết những điều này, hễ vừa thấy đau ở đâu đó trong người là lại lao ngay đi tìm bác sĩ, nhanh nhất có thể. Vâng, riêng tôi thì thậm chí còn thích được đưa đi bằng xe cứu thương có chuông reo. Nghe như vậy mới thấy yên lòng.

THÂN TRỌNG SƠN 

Dịch và giới thiệu 

Tháng 8 / 2025

Nguồn:

https://americanliterature.com/author/stephen-leacock/short-story/how-to-be-a-doctor/