Một nắm đất sét

 

MỘT NẮM ĐẤT SÉT

Henry Van Dyke

( 1852 - 1933 )

 

Henry van Dyke là một tác giả, nhà giáo dục và mục sư người Mỹ, sinh năm 1852 tại Germantown, bang Pennsylvania. Ông theo học tại Đại học Princeton, tốt nghiệp năm 1873, sau đó tiếp tục học tại Chủng viện Thần học Princeton và tốt nghiệp năm 1877.

Ông quay trở lại Princeton để giảng dạy văn học Anh, giữ chức giáo sư từ năm 1899 đến 1923, dù trong thời gian đó có một số gián đoạn.

Từ năm 1908–1909, Tiến sĩ van Dyke là giảng viên người Mỹ tại Đại học Paris. Và vào năm 1913, người bạn học cũ của ông – Tổng thống Woodrow Wilson – đã bổ nhiệm ông làm Đại sứ Hoa Kỳ tại Hà Lan và Luxembourg.

Là một thành viên của giới giáo sĩ, Giáng Sinh và Phục Sinh là những dịp lễ đặc biệt đối với Henry van Dyke. Ông đã viết một số truyện Giáng Sinh nổi tiếng, bao gồm: Người thông thái khác, Cây thông Noel đầu tiên, và Giữ gìn Giáng Sinh.

Trong truyện ngắn “A Handful of Clay”, Henry van Dyke không đơn thuần kể về số phận của một khối đất sét, mà ẩn dụ về hành trình trưởng thành, chịu đựng và khám phá giá trị thực sự của con người trong cuộc sống. Qua hình tượng đất sét với những giấc mơ vinh quang, tác giả gợi lên những suy tưởng sâu sắc về nghĩa vụ, lòng kiên nhẫn, sự hy sinh, và cuối cùng là vẻ đẹp âm thầm của việc phụng sự cho cái tốt đẹp hơn mình.

Đất sét xuất hiện ở đầu truyện với một thái độ đầy tự tin và kỳ vọng. Nó mơ đến một tương lai rực rỡ, nơi nó sẽ được người đời ngưỡng mộ – có thể là đồ trang trí trong đền thờ, hay một chiếc bình quý trên bàn vua. Đây là hình ảnh ẩn dụ cho ước mơ và hoài bão cao đẹp của con người khi bắt đầu bước vào đời. Ai cũng mong muốn mình sẽ làm nên điều vĩ đại, sẽ được công nhận, sẽ tỏa sáng trong sự nghiệp hay trong xã hội.

Nhưng đồng thời, cũng là lời nhắc về sự ngây thơ và ảo tưởng – bởi đất sét chưa hề biết đến cái giá phải trả để đạt đến bất kỳ mục tiêu nào. Nó chưa từng hiểu rằng vẻ đẹp không nằm ở dáng vẻ bên ngoài, mà ở sứ mệnh mà ta phục vụ.

Cuộc hành trình của đất sét bắt đầu bằng việc bị đào lên, ném vào xe, xay trộn, dẫm đạp, nặn, nung – từng bước tượng trưng cho những gian khổ mà con người phải trải qua để trưởng thành. Những đau đớn đó khiến đất sét nhiều lúc tưởng như không chịu đựng nổi, nhưng vẫn tự an ủi rằng mọi thử thách đều có mục đích.

Ở đây, Henry van Dyke đang đề cao lòng kiên nhẫn và niềm tin trong hành trình rèn luyện bản thân. Những đớn đau không phải là vô nghĩa. Chúng tôi luyện chúng ta trở nên cứng cáp, hình thành nên “hình dáng” thật sự – không phải hình dáng vật lý, mà là bản chất nội tại, nhân cách và tâm hồn.

Khi thấy mình chỉ là một chiếc chậu hoa thô kệch, đỏ au và xấu xí, đất sét rơi vào khủng hoảng. Nó phản đối, thất vọng, thậm chí trách móc đấng tạo hóa: “Tại sao người lại tạo ra ta như thế này?”. Đây là hình ảnh ẩn dụ cho sự vỡ mộng khi con người nhận ra rằng mình không đạt được những điều từng mơ ước. Không phải ai cũng trở thành nghệ sĩ nổi tiếng, người lãnh đạo hay doanh nhân thành đạt. Và khi đời sống “tầm thường” đến với ta, chúng ta dễ đánh mất lòng tin vào bản thân và giá trị của mình.

Bước ngoặt xảy ra khi chậu đất sét được đặt trong nhà thờ, nâng đỡ một bó hoa huệ trắng như tuyết, mà rễ của chúng “nằm trong trái tim” nó. Đó là khi đất sét hiểu ra: dù không đẹp đẽ hay vĩ đại bề ngoài, nhưng chính nó đang nuôi dưỡng vẻ đẹp lớn lao hơn mình. Nó không phải là “tác phẩm nghệ thuật”, nhưng là nền tảng cho sự sống, cho cái đẹp và cho sự tôn vinh.

Từ đó, đất sét cảm thấy mãn nguyện – không vì danh vọng, mà vì nó đang giữ trong tim một báu vật. Đây là đỉnh cao trong tư tưởng truyện ngắn: giá trị của một con người không nằm ở địa vị hay vẻ ngoài, mà ở khả năng phụng sự cho những điều cao cả hơn – cho cái đẹp, cho sự sống, cho tình yêu thương.

Truyện gửi đến người đọc thông điệp rõ ràng: Đừng đánh giá giá trị bản thân bằng hình thức hay sự vinh danh. Hãy nhìn vào vai trò âm thầm nhưng bền bỉ mà bạn có thể đóng góp. Trong mỗi chúng ta đều có thể có “một bó hoa huệ trắng” được nuôi dưỡng bằng chính lòng kiên nhẫn và sự hy sinh.

Henry van Dyke đã viết một truyện ngắn tưởng như đơn giản, nhưng giàu chất triết lý nhân sinh: Cuộc đời con người, tựa như đất sét, phải trải qua nhiều gian khổ mới hình thành nên giá trị. Và vẻ đẹp thật sự – không phải là vẻ ngoài, mà là điều ta có thể nâng đỡ, làm lớn lên, và để lại cho đời.

A Handful of Clay không chỉ là một câu chuyện ngụ ngôn, mà còn là một bài học về sự khiêm nhường, kiên cường và sống có mục đích. Đó là lời nhắn nhủ rằng: hãy biết ơn những đau đớn, đừng thất vọng trước hình thức tầm thường, và hãy tự hào nếu trái tim mình đang nuôi dưỡng một điều tốt đẹp. Vì biết đâu, trong giây phút tưởng chừng thất bại nhất, bạn lại đang là “chiếc bình đất” nâng đỡ những đóa hoa đẹp nhất cho đời.

* * *

Có một nắm đất sét nằm bên bờ một con sông. Đó chỉ là loại đất sét thông thường, thô và nặng, nhưng lại mang trong mình những suy nghĩ cao quý về giá trị của bản thân, và những giấc mơ kỳ diệu về một vị trí vĩ đại mà nó sẽ chiếm giữ trên thế gian khi đến lúc các phẩm chất của nó được khám phá.

Trên cao, trong ánh nắng xuân, những hàng cây thì thầm với nhau về vẻ huy hoàng bao phủ lấy chúng khi những chồi lá và hoa mong manh bắt đầu hé nở, và cả khu rừng bừng sáng trong sắc màu trong trẻo, như thể bụi của hàng ngàn viên hồng ngọc và lục bảo đang lơ lửng trong những đám mây mềm mại phía trên mặt đất.

Những bông hoa, ngỡ ngàng trong niềm vui vì vẻ đẹp của chính mình, nghiêng đầu thì thầm với nhau khi gió mơn man lướt qua:

“Chị em ơi, chúng ta xinh đẹp biết bao. Chúng ta làm cho ngày hôm nay rực rỡ.”

Dòng sông, hân hoan vì sức mạnh mới và vui sướng trong sự hợp lưu của các nguồn nước, ngân nga với hai bên bờ bằng âm nhạc, kể về sự giải thoát khỏi xiềng xích băng giá, về cuộc chạy trốn nhanh chóng từ những đỉnh núi phủ tuyết, và về công việc vĩ đại mà nó đang vội vã thực hiện – những bánh xe nhà máy cần quay, và những con tàu lớn cần được đưa ra biển.

Nắm đất sét, nằm im lìm trong lòng sông, tự an ủi bằng những hy vọng cao cả.

“Thời khắc của ta sẽ đến,” nó nghĩ. “Ta không được tạo ra để mãi mãi bị chôn vùi. Vinh quang, sắc đẹp và danh dự sẽ đến với ta đúng lúc.”

Một ngày nọ, đất sét cảm thấy mình bị lấy ra khỏi nơi đã chờ đợi quá lâu. Một lưỡi sắt phẳng lách vào bên dưới nó, nâng nó lên, ném nó vào một chiếc xe cùng với những khối đất sét khác, rồi nó được chở đi xa, dường như là trên một con đường gồ ghề đầy đá sỏi. Nhưng nó không sợ hãi cũng chẳng nản lòng, bởi nó tự nhủ:

“Điều này là cần thiết. Con đường đến vinh quang luôn đầy gian nan. Giờ đây ta đang trên hành trình để thực hiện một sứ mệnh lớn lao trong đời.” Nhưng chuyến đi gập ghềnh chẳng là gì so với những khổ đau và thử thách sau đó. Đất sét bị đưa vào một cái máng, rồi bị trộn, bị giã, bị khuấy và bị giẫm đạp. Mọi thứ dường như không thể chịu đựng nổi. Nhưng nó được an ủi bởi ý nghĩ rằng, hẳn điều gì đó cao quý và tuyệt vời sẽ nảy sinh từ tất cả những khổ đau này. Đất sét tin chắc rằng, chỉ cần chờ đủ lâu, phần thưởng tuyệt diệu sẽ đến.

Sau đó, nó được đặt lên một bánh xe quay rất nhanh, quay tròn đến mức tưởng như nó sẽ vỡ ra thành hàng ngàn mảnh. Một sức mạnh lạ thường đè nén và nắn nó trong lúc nó quay, và xuyên qua tất cả những cơn chóng mặt và đau đớn ấy, nó cảm thấy mình đang mang một hình hài mới.

Rồi một bàn tay lạ đặt nó vào trong lò, và lửa được nhóm lên quanh nó – dữ dội và xuyên thấu – còn nóng hơn bất kỳ mùa hè nào từng ấp ủ bên bờ sông. Nhưng qua tất cả, đất sét vẫn giữ vững bản thân và chịu đựng mọi thử thách, với niềm tin về một tương lai huy hoàng.

“Chắc chắn,” nó nghĩ, “ta được tạo nên cho điều gì đó thật rực rỡ, vì bao công sức đã được bỏ ra vì ta. Có lẽ ta sẽ trở thành vật trang trí trong một ngôi đền, hoặc một chiếc bình quý trên bàn của nhà vua.”

Cuối cùng, việc nung đất cũng xong. Đất sét được lấy ra khỏi lò và đặt lên một tấm ván, giữa không khí mát lành, dưới bầu trời xanh. Những thử thách đã qua. Phần thưởng đang đến.

Ngay bên cạnh tấm ván ấy có một vũng nước – không sâu lắm, cũng chẳng trong – nhưng đủ yên ả để phản chiếu trung thực mọi hình ảnh đổ xuống trên nó. Và tại đó, lần đầu tiên khi được nhấc lên khỏi ván, đất sét nhìn thấy hình dạng mới của mình – phần thưởng của tất cả sự kiên nhẫn và đau đớn, kết quả sau cùng của mọi hy vọng – một chiếc chậu hoa bình thường, thẳng đứng và cứng nhắc, đỏ au và xấu xí. Và rồi nó hiểu rằng mình không được định dành cho nhà vua hay cung điện nghệ thuật, bởi nó được tạo ra mà không có vinh quang, sắc đẹp hay danh dự. Nó thầm oán trách người thợ vô danh:

“Tại sao người lại tạo ra ta như thế này?”

Nó sống nhiều ngày trong sự bất mãn buồn bã. Rồi nó được đổ đầy đất, và một thứ gì đó – nó chẳng biết là gì – trông xù xì, nâu sậm, khô khốc, giống như một thứ đã chết, được cắm vào giữa đống đất ấy và phủ kín lại. Đất sét phẫn nộ trước sự sỉ nhục mới này.

“Đây là điều tệ hại nhất từng xảy đến với ta – bị lấp đầy bằng bụi bẩn và rác rưởi. Chắc chắn ta là một sự thất bại.”

Nhưng chẳng bao lâu, nó được đặt vào trong một nhà kính, nơi ánh nắng ấm áp tỏa xuống, và nước được tưới nhẹ nhàng. Ngày qua ngày khi nó chờ đợi, một sự thay đổi bắt đầu đến. Có điều gì đó đang chuyển động bên trong nó – một hy vọng mới. Nhưng đất sét vẫn ngu ngơ, chẳng hiểu hy vọng ấy là gì.

Rồi một ngày, nó lại được nhấc lên khỏi chỗ cũ, và đưa vào một nhà thờ lớn. Giấc mơ của nó cuối cùng cũng thành hiện thực. Nó có một vai trò quan trọng trên thế gian. Âm nhạc huy hoàng vang lên quanh nó. Nó được bao quanh bởi những bông hoa. Nhưng đất sét vẫn không hiểu. Nó thì thầm với một chiếc bình đất khác đứng gần bên:

“Tại sao họ lại đặt ta ở đây? Sao mọi người đều nhìn về phía chúng ta?”

Và chiếc bình kia trả lời:

“Ngươi không biết sao? Ngươi đang nâng đỡ một quyền trượng hoàng gia làm bằng hoa huệ. Những cánh hoa ấy trắng như tuyết, và tim hoa thì như vàng nguyên chất. Mọi người nhìn về hướng này vì đó là loài hoa kỳ diệu nhất thế gian. Và rễ của nó nằm trong trái tim ngươi.”

Lúc ấy, đất sét cảm thấy mãn nguyện, và âm thầm cảm ơn người tạo ra nó – vì dù chỉ là một chiếc bình đất mộc mạc, nó đang nâng niu một kho báu vĩ đại.

THÂN TRỌNG SƠN 

Dịch và giới thiệu 

Tháng 8 / 2025

Nguồn:

https://americanliterature.com/author/henry-van-dyke/short-story/a-handful-of-clay/