Cú đòn tàn nhẫn nhất

 

CÚ ĐÒN TÀN NHẪN NHẤT

H.H. Munro (SAKI)

( 1870 - 1916 )

 

“ Find yourself a cup of tea,

the teapot is behind you.

Now tell me about

hundreds of things.” 

   Saki

“Hãy tự tìm cho mình một tách trà,

cái ấm trà ở sau lưng bạn.

Bây giờ hãy kể cho tôi nghe

về hàng trăm thứ.”

Hector Hugh Munro  là một nhà văn người Anh nổi tiếng với sự dí dỏm, sắc sảo, thường viết dưới bút danh SAKI hoặc H.H. Munro. Nguồn gốc của bút danh “Saki” vẫn chưa rõ ràng — có thể bắt nguồn từ một nhân vật trong một bài thơ hoặc từ tên của một loài khỉ Nam Mỹ. Với trí tuệ, sự hóm hỉnh và bản tính tinh quái của Munro, không loại trừ khả năng cái tên này được ông chọn vì cả hai lý do đó.

Là một nhà văn, Munro (Saki) được xem là bậc thầy trong thể loại truyện ngắn, và thường được so sánh với O. Henry và Dorothy Parker. Nhà văn E.F. Benson cũng chia sẻ phong cách trào phúng châm biếm tương tự ông.

Munro sinh ra ở Akyab, Miến Điện (nay là Myanmar) vào năm 1870. Năm 1872, khi mẹ ông, bà Mary, đang trên đường về thăm Anh thì bị một con bò tấn công. Bà bị sẩy thai, không bao giờ hồi phục và qua đời ngay trong năm đó khi Munro mới chỉ hai tuổi. Sau cái chết của mẹ, các con nhà Munro được đưa từ Miến Điện trở về Anh và sống cùng bà ngoại và các cô trong một gia đình nghiêm khắc mang đậm tính thanh giáo.

Trong giai đoạn đầu sự nghiệp, Munro làm cảnh sát tại Ấn Độ và được cử trở lại Miến Điện, nhưng tại đây ông mắc bệnh sốt rét và phải trở về Anh vào năm 1895.

Khi Chiến tranh Thế giới thứ nhất nổ ra, Munro từ chối nhận một chức vụ chỉ huy và thay vào đó tình nguyện tham gia lực lượng vũ trang Anh như một binh nhì — điều chắc chắn sẽ đưa ông trực tiếp ra chiến trường. Ông đã hy sinh trong lúc hành quân bởi một tay súng bắn tỉa của Đức. Những lời cuối cùng được ghi lại của ông là: “Tắt ngay điếu thuốc chết tiệt đó!” Một điều đáng tiếc là sau khi ông mất, các tài liệu mà Munro để lại đã bị chị gái ông là Ethel tiêu hủy; sau đó bà viết lại hồi ký thời thơ ấu của họ. Munro chưa từng kết hôn và có thể là người đồng tính, nhưng vì đồng tính luyến ái là tội phạm ở Anh thời bấy giờ, nên nếu có, phần đời ấy của ông buộc phải giấu kín.

Munro có sở thích châm biếm các phong tục và cung cách ứng xử phổ biến trong xã hội Anh thời Edward. Ông thường thể hiện điều đó bằng cách đặt các nhân vật trong những hoàn cảnh tương phản với thế giới tự nhiên — để qua đó cho thấy những quy luật đơn giản và rõ ràng của tự nhiên luôn chiến thắng sự phù phiếm của con người. Điều này được thể hiện một cách nhẹ nhàng trong truyện The Toys of Peace (Những món đồ chơi hòa bình), khi các bậc phụ huynh thời Edward nhận được một bài học vẫn còn nguyên giá trị với các bậc cha mẹ hiện đại. Ông thể hiện điều này một cách sâu sắc hơn trong hai truyện The Interlopers (Những kẻ xen vào) và The Open Window (Khung cửa sổ mở) — được xem là hai truyện ngắn xuất sắc nhất của ông.

Munro mất tại Pháp trong Chiến tranh Thế giới thứ nhất vào ngày 13 tháng 11 năm 1916, trong trận Ancre, bởi một tay súng bắn tỉa của Đức. Dù đã 43 tuổi và vượt quá tuổi tòng quân, ông vẫn thành công gia nhập Tiểu đoàn 22 thuộc Trung đoàn Bộ binh Hoàng gia (Royal Fusiliers) và giữ cấp bậc hạ sĩ. Theo nhiều nguồn tin, câu nói cuối cùng của ông là: “Tắt ngay điếu thuốc chết tiệt đó!”. Ông cũng là tác giả của một tiểu thuyết tương lai giả tưởng về nước Anh bị Đức chiếm đóng mang tên When William Came (Khi William tới) — một tác phẩm thuộc thể loại văn học Thế chiến thứ nhất.

Những độc giả muốn tìm hiểu về các truyện ngắn của H.H. Munro (Saki) có thể bắt đầu với các tác phẩm sau:

• The Interlopers (Những kẻ xen vào)

• Esme

• Sredni Vashtar

• Gabriel-Ernest

• Tobermory

• The Schartz-Metterklume Method

• The Open Window (Cánh cửa sổ mở)

Truyện ngắn “The Unkindest Blow” của H.H. Munro (SAKI) là một tác phẩm châm biếm sâu sắc, đầy mỉa mai, thể hiện tài năng trào phúng của tác giả trong việc phơi bày sự nực cười của xã hội thời Edward – đặc biệt là sự lố bịch của báo chí, công chúng, và cả giới thượng lưu trong việc “kinh doanh hóa” những sự kiện đời tư.

Ý nghĩa chính của truyện:

1. Phê phán xã hội bị ám ảnh bởi giật gân và truyền thông đại chúng

Truyện cho thấy một xã hội mà mọi tầng lớp — từ báo chí, giới quý tộc đến công chúng — đều say mê những vụ việc giật gân, đặc biệt là các vụ ly hôn tai tiếng của người nổi tiếng. Cuộc ly hôn giữa Công tước và Nữ Công tước Falvertoon trở thành một “sản phẩm truyền thông” được chuẩn bị như một buổi biểu diễn: có quay phim, viết báo, phóng viên thời trang, nghệ sĩ ký họa… Một vụ kiện hôn nhân bị biến thành sân khấu của giải trí xã hội.

2. Mỉa mai về sự thương mại hóa đời tư

Hành động “đình công” của hai nhân vật chính — từ chối ly hôn sau khi truyền thông đã chuẩn bị toàn bộ — là một cú đánh mạnh vào chính hệ thống đã thương mại hóa cuộc sống cá nhân của họ. Họ nhận ra rằng tất cả mọi người đều hưởng lợi từ vụ kiện này, trừ chính bản thân họ. Qua đó, Munro cho thấy một xã hội khai thác sự riêng tư của cá nhân để phục vụ lợi ích kinh tế và giải trí, mà không cần biết đến cảm xúc hay phẩm giá của con người.

3. Châm biếm giới quý tộc và báo chí

Munro đồng thời châm biếm cả giới quý tộc lười biếng, phù phiếm, như Công tước Falvertoon, người nổi tiếng từ nhỏ nhưng trưởng thành thì chẳng làm gì nổi bật, cũng như giới báo chí — những người sẵn sàng tô vẽ, bịa đặt, quay phim giả tưởng chỉ để kích thích sự tò mò của độc giả. Ở đây, sự thật trở nên không quan trọng bằng việc “bán được câu chuyện”.

4. Ẩn dụ xã hội bị thao túng bởi truyền thông và công luận.

Nhan đề “The Unkindest Blow” (“Cú đánh tàn nhẫn nhất”) là một cách mỉa mai: không phải hành động ly hôn hay sự ruồng rẫy nào đó, mà chính là cú sốc mà giới truyền thông và công chúng phải nhận khi nhân vật chính từ chối diễn tiếp “vở kịch” họ kỳ vọng. Điều đó cho thấy công chúng bị biến thành khán giả bị lệ thuộc vào truyền thông, luôn đói khát những kịch bản đầy kịch tính để thỏa mãn tính tò mò, thay vì quan tâm đến con người thật phía sau.

Tóm lại, Munro đã dùng giọng văn mỉa mai, cấu trúc truyện bất ngờ và sự hài hước sắc lạnh để lên án sự giả dối, nông cạn và lệ thuộc truyền thông trong xã hội. Truyện vẫn mang tính thời sự cao khi đặt vào bối cảnh hiện đại — nơi mạng xã hội và truyền thông tiếp tục thương mại hóa đời tư của cá nhân để tạo ra những “cơn sốt dư luận”.

* * *

Mùa đình công tưởng chừng đã tự mình đi đến hồi kết. Hầu như mọi ngành nghề, công việc hay lĩnh vực nào có thể bị gián đoạn đều đã tận hưởng thứ “xa xỉ phẩm” ấy. Cuộc đình công cuối cùng, cũng là ít thành công nhất, là của Liên hiệp Thế giới các nhân viên vườn thú. Trong khi chờ giải quyết một số yêu sách, họ từ chối phục vụ cho các con vật được giao chăm sóc, đồng thời cũng không cho phép bất kỳ người trông coi nào khác thay thế vị trí của họ.

Trong trường hợp này, lời cảnh báo của ban quản lý Vườn thú rằng nếu các nhân viên “rút lui” thì thú vật cũng sẽ được thả ra, đã khiến khủng hoảng leo thang và bùng nổ. Viễn cảnh các loài thú ăn thịt lớn, chưa kể đến tê giác và bò rừng bison, sẽ lang thang trong trung tâm London mà không được cho ăn, không phải là điều cho phép kéo dài đàm phán. Chính phủ đương nhiệm — vốn nổi tiếng với biệt danh “Chính phủ buổi chiều” do thường chậm trễ vài tiếng so với sự kiện — buộc phải can thiệp ngay lập tức và dứt khoát. Một lực lượng lính hải quân được điều động đến Công viên Regent để tiếp quản công việc mà các nhân viên đình công tạm thời bỏ lại.

Lính hải quân được ưu tiên thay vì bộ binh, một phần vì truyền thống “đi bất cứ đâu, làm bất cứ việc gì” của Hải quân Hoàng gia, phần khác vì thủy thủ thường quen thuộc với khỉ, vẹt và các loài động vật nhiệt đới, nhưng lý do chính là yêu cầu tha thiết từ Bộ trưởng Hải quân — người rất mong có cơ hội thực hiện một hành động phục vụ công chúng trong âm thầm, ngay trong phạm vi bộ phận của mình.

“Nếu ông ấy cứ nhất định tự tay cho báo con ăn, bất chấp sự phản đối của mẹ nó, có thể sẽ lại có thêm một cuộc bầu cử bổ sung ở miền Bắc,” một đồng nghiệp của ông nói, giọng đầy hy vọng. “Dù lúc này có bầu cử cũng chẳng hay ho gì, nhưng thôi thì cũng đành.”

Thực tế, cuộc đình công kết thúc một cách êm thấm mà không cần can thiệp gì thêm. Phần lớn nhân viên đã quá gắn bó với các con vật nên tự nguyện quay trở lại làm việc.

Và thế là cả quốc gia lẫn báo chí thở phào nhẹ nhõm, chuyển sự chú ý sang những điều vui vẻ hơn. Dường như một kỷ nguyên mới của sự hài lòng sắp bắt đầu. Ai có thể đình công thì đã đình công, còn ai bị dụ hoặc hay bị ép đình công thì cũng đã làm rồi, dù họ có muốn hay không. Giờ là lúc cho những điều nhẹ nhàng và tươi sáng hơn lên ngôi. Và nổi bật giữa các đề tài bất ngờ chiếm lĩnh dư luận chính là vụ ly hôn sắp tới của công tước Falvertoon.

Công tước Falvertoon là kiểu người như món khai vị — kích thích khẩu vị công chúng với sự giật gân, nhưng không để lại gì nhiều. Khi còn nhỏ, ông đã sớm tỏ ra xuất sắc; ở cái tuổi mà lũ trẻ khác còn đang học chia động từ với cái bàn, ông đã từ chối lời mời làm tổng biên tập tạp chí Anglian Review. Dù không phải người khởi xướng trường phái Tương lai trong văn học, bộ Thư gửi đứa cháu trai tương lai của ông viết năm 14 tuổi cũng đã gây chú ý lớn. Những năm sau, sự lấp lánh ấy mờ dần. Trong một cuộc tranh luận tại Thượng viện về vấn đề Ma-rốc — nơi lần thứ năm trong bảy năm đẩy nửa châu Âu đến bờ vực chiến tranh — ông chen vào câu nói: “Thêm một ít Moor (Ma-rốc), và xem nó đắt giá thế nào.” Tuy được đón nhận nồng nhiệt, nhưng ông không bao giờ phát biểu thêm câu nào về chính trị nữa. Mọi người hiểu rằng ông không có ý định trở thành một nhân vật công chúng thường xuyên.

Rồi bất ngờ có tin về vụ ly hôn sắp xảy ra. Và không phải vụ ly hôn nào cũng như thế! Có đơn kiện, phản tố, cáo buộc ngược lại, tố cáo bạo hành, bỏ rơi — tất cả tạo nên một vụ việc phức tạp và giật gân nhất thời đại. Số lượng nhân vật nổi tiếng dính líu hay bị triệu tập làm chứng không chỉ bao gồm cả hai đảng chính trị trong nước và vài thống đốc thuộc địa, mà còn có đại diện từ Pháp, Hungary, Hoa Kỳ và Đại công quốc Baden. Các khách sạn hạng sang bắt đầu chịu áp lực về phòng ở. “Sẽ như lễ đăng quang ở Ấn Độ, chỉ thiếu mỗi voi,” một quý bà hào hứng thốt lên — dù công bằng mà nói, bà chưa từng thấy lễ đăng quang nào.

Tâm trạng chung là cảm kích vì những cuộc đình công trước đó đã kết thúc trước khi phiên xử bắt đầu.

Như một phản ứng trước mùa u ám và bất ổn lao động vừa qua, các cơ quan chuyên cung cấp và dàn dựng các sự kiện giật gân đã dốc toàn lực để làm cho sự kiện trọng đại này thành công vang dội. Những nhà văn nổi danh với các bài tường thuật đặc tả được điều động từ những vùng xa xôi của châu Âu và cả bên kia Đại Tây Dương để dùng ngòi bút tô điểm cho những bản tin hằng ngày về vụ việc; một cây bút chuyên mô tả cảnh nhân chứng tái mặt khi bị thẩm vấn chéo được triệu hồi khẩn cấp từ một phiên tòa án mạng kéo dài ở Sicily — nơi mà tài năng của ông thực sự đang bị phí phạm. Các họa sĩ ký họa và thợ ảnh chuyên nghiệp được thuê với mức lương cao ngất ngưởng; các phóng viên thời trang đặc biệt cũng rất được săn đón. Một hãng may nổi tiếng ở Paris đã tặng cho Nữ công tước ba bộ váy thiết kế riêng, để mặc trong các phiên xử quan trọng, nhằm thu hút sự chú ý và được báo chí miêu tả kỹ lưỡng. Còn các hãng phim điện ảnh thì hoạt động không biết mệt mỏi: các đoạn phim chiếu cảnh Công tước chia tay với chú chim hoàng yến yêu quý trước ngày ra tòa đã được chuẩn bị sẵn từ nhiều tuần trước đó; phim khác lại cho thấy Nữ công tước đang tham khảo ý kiến của các luật sư giả tưởng hoặc dùng bữa trưa nhẹ với bánh mì chay do một nhãn hàng tài trợ. Có thể nói, với tất cả sự chuẩn bị chu đáo và sự đầu tư cả về con người lẫn tiền bạc, phiên tòa hứa hẹn sẽ là một thành công lớn.

Hai ngày trước khi vụ kiện diễn ra, một phóng viên cao cấp của một tập đoàn báo chí lớn đã có cuộc phỏng vấn với Công tước, với hy vọng thu thập được những chi tiết cuối cùng về các chuẩn bị cá nhân của ngài trong phiên tòa.

“Tôi có thể nói rằng đây sẽ là một trong những vụ việc lớn nhất trong một thế hệ,” phóng viên mở đầu, nhằm tạo cớ cho hàng loạt câu hỏi tỉ mỉ sắp tới.

“Tôi cũng nghĩ vậy — nếu nó diễn ra,” Công tước nói uể oải.

“Nếu ư?” Phóng viên lắp bắp, gần như hét lên.

“Nữ công tước và tôi đang nghĩ đến việc đình công,” Công tước đáp.

“Đình công?”

Từ ngữ đáng sợ ấy lại hiện ra với đầy đủ sự ám ảnh quen thuộc. Liệu sẽ không bao giờ có hồi kết cho những cuộc đình công?

“Ý ngài là,” phóng viên run run hỏi, “hai người đang định rút lại toàn bộ đơn kiện sao?”

“Chính xác,” Công tước trả lời.

“Nhưng hãy nghĩ đến những chuẩn bị đã được thực hiện — các bài tường thuật đặc biệt, phim ảnh, sự đón tiếp các nhân chứng nước ngoài, những lời ám chỉ đã được chuẩn bị cho sân khấu hài, và biết bao nhiêu tiền đã được đầu tư —”

“Chính vì thế,” Công tước lạnh lùng nói, “Nữ công tước và tôi nhận ra rằng chính chúng tôi là người cung cấp chất liệu cho một ngành công nghiệp quy mô rộng lớn này. Hàng loạt việc làm được tạo ra, lợi nhuận khổng lồ sẽ được thu về trong suốt quá trình vụ kiện, còn chúng tôi, những người chịu mọi áp lực và mệt mỏi, thì được gì? Danh tiếng tai tiếng và cái quyền được trả phí luật sư cao ngất, bất kể kết quả phiên tòa ra sao. Vì vậy, chúng tôi quyết định đình công. Chúng tôi không có ý định hòa giải; chúng tôi hoàn toàn nhận thức được đây là một bước đi nghiêm trọng, nhưng nếu không nhận được một sự đền bù hợp lý từ dòng tiền khổng lồ mà chúng tôi góp phần tạo ra, thì chúng tôi sẽ bước ra khỏi tòa — và sẽ không trở lại. Chào ông.”

Tin tức về cuộc đình công mới nhất này lan đi khiến ai cũng sửng sốt. Vì nó nằm ngoài khả năng tác động của các biện pháp thuyết phục thông thường, nên nó đặc biệt nguy hiểm. Nếu Công tước và Nữ công tước cứ nhất quyết hòa giải, thì Chính phủ cũng chẳng thể can thiệp. Dư luận xã hội, thông qua việc tẩy chay giao tiếp, có thể gây áp lực lên họ, nhưng đó là giới hạn cuối cùng của các biện pháp cưỡng chế. Không còn cách nào khác ngoài việc tổ chức một hội nghị — với quyền đề xuất các điều khoản hậu hĩnh.

Trong lúc đó, một số nhân chứng nước ngoài đã rời đi, số khác thì điện tín hủy đặt phòng khách sạn.

Hội nghị — kéo dài, khó chịu và đôi lúc gay gắt — cuối cùng cũng đạt được thỏa thuận để phiên xử tiếp tục. Nhưng đó là một chiến thắng vô nghĩa. Công tước, với chút tài năng sớm nở như thời niên thiếu, đã chết vì suy kiệt sớm, chỉ hai tuần trước ngày mở lại phiên tòa.

THÂN TRỌNG SƠN 

dịch và giới thiệu 

Tháng 5 / 2005

Nguồn:

https://americanliterature.com/author/hh-munro-saki/short-story/the-unkindest-blow/