Truyện ngắn
Alberto Moravia
Protolongone là một lâu đài cổ nằm trên một mỏm đá nhô ra phía biển. Ngày tôi được trả tự do, cơn gió tây nam thổi rát mặt, nắng chói chang trên bầu trời quang đãng.
Phải chăng vì trời gió, vì mặt trời, hay là do còn ngất ngây khi được tự do, sao tôi thấy người lâng lâng. Bởi vậy, lúc đi ngang mảnh sân thấy ông giám đốc đứng trong nắng nói chuyện với một viên quản ngục, tôi không thể không lớn giọng chào: “ Xin tạm biệt ông giám đốc!”
Tôi chợt thấy ân hận ngay vì câu tạm biệt không hợp thời này, nghe như có vẻ tôi còn muốn trở lại nơi đây, thậm chí tin chắc là thế nào cũng trở lại. Ông giám đốc nhân từ mỉm cười và vẫy tay chào tôi rồi nói chữa hộ: “ Chào vĩnh biệt, cậu muốn nói vậy chứ gì!” Tôi lặp lại:
“ Vâng, vĩnh biệt ông giám đốc nhé! “ nhưng câu nói trễ mất rồi, vì tôi đã lỡ lời xằng bậy và không rút lại được.
Câu tạm biệt đó cứ vang mãi trong tai tôi trong suốt đường đi và ngay cả khi tôi về đến nhà ở Rome. Có lẽ nguyên do còn ở sự tiếp đón , phần mẹ tôi thì ân cần tất nhiên rồi, nhưng về phía những người khác, tệ hại hơn tôi tưởng. Em trai tôi, thằng bé chẳng có óc não, chuẩn bị đi đá banh, buông thõng một câu: “ Ê, chào anh Rodolfo.” Con em gái, một đứa dữ dằn, hời hợt, chạy ào từ phòng ngủ ra, hét lớn nó sẽ bỏ đi nếu tôi về ở trong nhà. Còn ba tôi, ít khi mở miệng, chỉ nhắc tôi là công việc ở xưởng mộc vẫn còn đó và nếu tôi muốn thì có thể đi làm lại ngay hôm nay. Thế rồi, ai nấy bỏ đi hết, tôi còn lại một mình với mẹ. Bà đang rửa chén bát trong bếp. Đứng trước bồn rửa, bà nhỏ bé, ăn mặc lôi thôi lếch thếch, tóc tai rối bù, chân xỏ đôi giày ủng bự bằng dạ, vì bị thấp khớp, vừa lau chùi mấy cái dĩa, vừa thuyết giảng tôi, thiệt tình là, tuy chủ ý là tốt, nhưng nghe ra còn tệ hại hơn lời rủa của em gái và sự lạnh lùng của ba tôi và em trai.
Vậy thì bà nói những gì? Thì cũng những điều quen thuộc như bao bà mẹ khác, mà như mọi lần chẳng để ý gì rằng trong trường hợp này, lẽ phải là về phía tôi, bởi tôi đã vung nắm đấm để tự vệ thôi, và tôi có thể chứng minh điều đó khi toà xử nếu không có thằng Guglielmo làm chứng gian. “ Con trai à, con có thấy bạo lực dẫn tới đâu chưa? Hãy nghe mẹ, chỉ có mẹ thương con, khổ sở khi xa con. Nghe lời mẹ nghe con... Đừng hung dữ nữa...sống ở đời chịu đựng trăm lần còn hơn làm hại chỉ một lần... con có biết là chơi dao thế nào cũng đứt tay... dù con trăm ngàn lần là phải, nếu dùng bạo lực, sẽ thành quấy ngay. Chúa Giê-su, bị hãm hại đưa lên thập tự giá, nhưng Ngài đã tha thứ hết cho kẻ thù... con lại muốn hơn cả Chúa sao...” mẹ cứ dài dòng như thế... Tôi biết nói gì với bà đây? Nói là bà không rõ sự thật: chính tôi mới là người hứng chịu bạo lực, lỗi hoàn toàn ở thằng Guglielmo đốn mạt, đáng lẽ tên kia mới phải vào tù. Tuy nhiên tôi chọn cách im lặng, đứng dậy và bỏ đi.
Đáng lẽ tôi sẽ ra xưởng mộc, đường Saint- Théodore, ba tôi và mấy người bạn đang đợi tôi ở đó. Nhưng tôi không đủ can đảm ra đi, vào đúng cái ngày trở về này, làm như chưa có chuyện gì xảy ra, với lấy chiếc áo vét móc trên cái đinh, khoác thêm áo choàng còn vết dầu mỡ dính từ hồi hai năm về trước. Tôi lại muốn tận hưởng niềm vui tự do, chẳng lo âu gì, muốn nhìn lại thành phố Rome, rồi nghĩ về công chuyện của mình. Thế là tôi quyết định hôm đó chỉ đi dạo chơi thôi, gác lại việc làm cho hôm sau.
Nhà chúng tôi ở phía đường Giulia. Tôi đi về hướng cầu Garibaldi.
Lúc còn trong tù, tôi thường nghĩ rằng, lúc được tự do, về đến Rome, vào những ngày đầu tiên, mọi thứ với tôi sẽ đổi khác, khác một cách đặc biệt, tuỳ thuộc vào tình cảm của tôi khi nhìn thấy lại những cảnh vật đó: linh hoạt, mới mẻ, xinh đẹp, quyến rũ hơn. Vậy mà, trái lại, chẳng có gì thay đổi, chừng như tôi vốn ở Portolongone lâu đến thế, mà ngỡ như chỉ thấp thoáng trên bãi biển Ladispoli ít hôm thôi.
Hôm ấy là một trong những ngày thường xuyên có gió sa mạc thổi vào tại Rome: trời xám xịt, không gian u ám, hơi nóng ngột ngạt toả đè nặng cả những tường đá nhà cửa. Trong khi đi đường, tôi thấy lại cảnh vật như chúng vẫn xuất hiện, hôm nay cũng như ngày trước, không mới mẻ, không vui tươi: những con mèo xúm xít nơi góc đường, cạnh những đống rác, những nhà vệ sinh, những chữ viết nguệch ngoạc, những “ đả đảo “, “ hoan hô ai đó “ trên tường, những phụ nữ ngồi nơi ngưỡng cửa các tiệm bán buôn, tán gẫu với nhau, chân dạng ra; những nhà thờ có mấy người mù, người khuyết tật ngồi trên bậc thềm; những chiếc xe kéo nhỏ chở quả sung khô và quả cam, những quầy báo bày các tạp chí tranh ảnh và chân dung các nữ diễn viên nổi tiếng người Mỹ. Còn mọi người, tôi nhìn ai cũng thấy những khuôn mặt đầy ác cảm: người mũi quá dài, người miệng méo, người mắt sưng, người thì má xệ. Tóm lại vẫn là thành Rome và dân thành Rome, như lúc tôi bỏ họ ra đi, như tôi thấy lại họ bây giờ.
Lúc đến cầu Garibaldi, tôi đứng tựa tay vào lan can, nhìn dòng Tibre chảy: vẫn dòng sông Tibre đó, nước sáng loáng, dâng đầy, vàng bệch, những chiếc tàu neo đậu của các hãng cứu hộ, và anh chàng béo phì quen thuộc, mặc quần short đang luyện tập chèo thuyền, dưới con mắt của những kẻ hiếu kỳ quen thuộc.
Để lên tinh thần, tôi đi qua cầu với ý nghĩ tìm đến cái quán trong con hẻm “ del Cinque “, chủ quán Gigi là người bạn duy nhất của tôi trên đời. Tôi nói là tới đó để lên tinh thần, thực tế là tôi cũng bị cái tiệm mài dao kéo của Guglielmo ở gần quán lôi cuốn. Đúng vậy, nhìn thấy tiệm này từ xa, tôi sôi máu lên, cảm giác như đang vừa nóng vừa lạnh, có vẻ sắp ngất xỉu.
Vào giờ đó, quán vắng khách, tôi đến ngồi vào một góc tối, gọi nhỏ tên Gigi, hắn đang đọc báo sau quầy. Hắn đứng dậy, đến gần và nhận ra tôi, ôm chầm lấy tôi và luôn miệng nói rất mừng gặp lại tôi. Tôi cũng cảm thấy được an ủi, bởi lẽ, trừ mẹ tôi ra, hắn là người duy nhất có đạo đã bày tỏ thiện cảm với tôi từ khi tôi trở về. Tôi ngồi xuống, hơi thở đứt quãng, mắt đẫm lệ, còn hắn buột mồm, sau mấy câu xã giao:
- Ôi, Rodolfo, có tay nào đã cho nói với tao là mày sắp về. À, đúng rồi, chính là Guglielmo.
Tôi không nói gì, nhưng nghe nhắc tới tên đó tôi cảm thấy choáng váng.
- Làm sao mà nó biết được? Gigi nói tiếp. Có điều chắc chắn là nó tới nói với tao như vậy với một bộ mặt đặc biệt! Nó đang sợ... thấy rõ như thế.
- Sợ cái gì? Tôi nói mà không ngước mắt lên. Chẳng phải nó đã nói sự thật sao? Chẳng phải nó đã làm nhiệm vụ nhân chứng sao? Rồi cái đám cảnh sát đã sẵn sàng bảo vệ nó nữa?
- Mày lúc nào cũng thế, Rodolfo à... Gigi vừa nói, vừa vỗ vai tôi. Không thay đổi chút nào hết... Nó sợ vì biết tính cách mày... Nó nói là nó không nghĩ là đã làm hại mày... Người ta lệnh cho nó nói sự thật, vậy là nó nói. ( Tôi vẫn không nói câu nào, Gigi ngừng một lát rồi tiếp ) Mày biết đó, tao thực sự tiếc là hai con người như mày và Guglielmo lại ghét nhau và sợ nhau... Bây giờ mày có muốn tao thuyết phục nó không... tao bảo nó là mày không giận nó...mày đã tha thứ cho nó?
Tôi bắt đầu hiểu hắn muốn đưa đến chuyện gì nên trả lời:
- Đừng nói gì với thằng ấy hết.
- Sao vậy? hắn thận trọng thăm dò. Sau bao nhiêu thời gian rồi mà mày vẫn giận nó sao?
- Thời gian chẳng nghĩa lý gì, tôi nói. Tao đến từ hiện tại, và với tao, mọi chuyện như mới xảy ra hôm qua... chuyện tình cảm thì thời gian chẳng có nghĩa gì đâu.
- Thôi nào, thôi nào, hắn khẩn khoản, đừng cố chấp như thế... ích gì đâu... mày nhớ bài hát đó chứ: hãy quên đi quá khứ, uống cho ngày đã qua.
- À, uống thì được... mang cho tao nửa lít đi... rượu “sec” thôi.
Giọng khô khốc, chẳng dài dòng thêm, hắn đứng dậy đi lấy rượu. Lúc trở lại, hắn chẳng chịu rót cho tôi ngay mà để cái bình qua một bên, rồi ra vẻ muốn đặt điều kiện cho tôi, hắn hỏi, giọng nghiêm túc:
- Này, Rodolfo, mày sẽ không làm gì quấy chứ?
- Rót rượu đi, đừng xía vô chuyện khác.
- Suy nghĩ đi mày, hắn nài nỉ. Guglielmo thật tội nghiệp, nó có gia đình, vợ và bốn con... mày phải hiểu sự việc chứ.
- Tao nói là rót rượu đi, mặc cho việc của tao.
Lần này thì hắn rót, nhưng từ từ thôi, và đưa mắt nhìn tôi.
- Cầm lên, tôi bảo hắn, cùng nâng ly này... mày là thằng bạn duy nhất, bạn đúng nghĩa của tao.
Hắn nhận lời ngay, rót đầy ly rượu, ngồi xuống, nói tiếp:
- Chỉ vì tao là bạn mày, tao mới nói sẽ làm gì nếu ở địa vị mày: tao sẽ đến nhà Guglielmo, một cách tự nhiên, và tao sẽ bảo nó: đừng trở lại chuyện cũ, chúng ta sẽ ôm hôn nhau như những người anh em, không nói gì nữa cả. ( Hắn nâng ly lên ngang môi và chăm chăm nhìn tôi.)
- “ Anh em là những con dao”, (1) tôi đáp, mày biết câu tục ngữ đó chứ?
Vào đúng lúc này, có hai khách hàng vào quán, Gigi uống cạn ly rượu rồi từ giã tôi đi phục vụ khách.
Tôi chậm rãi uống hết nửa lít rượu, suy tư. Nghĩ đến việc Guglielmo đang sợ tôi chẳng làm tôi bình tâm mà trái lại gợi trong lòng tôi sự căm giận. “ Đồ hèn, tôi nghĩ, nó sợ à.” và tôi cầm siết cái ly dày, tưởng như đó là cổ của Guglielmo. Đúng là thằng hèn, sau khi làm chứng gian để tôi bị kết tội, hắn lại đi nói với Gigi để được tôi tha thứ. Uống hết bình nửa lít rượu, tôi gọi thêm bình khác. Gigi mang đến cho tôi:
- Mày thấy khá hơn không? Mày suy nghĩ chưa?
- Ừ, tao thấy đỡ rồi, tôi đáp, và tao suy nghĩ rồi.
Gigi rót đầy ly cho tôi, và nhận xét:
- Trong sự việc này, phải thận trọng thôi... đừng để tình cảm lôi cuốn, mày ở về phía lẽ phải, điều khỏi phải bàn cãi, nhưng cũng chính vì vậy mà mày phải tỏ ra độ lượng.
Tôi không thể nén câu nhận định chua chát:
- Nó đã khéo lên lớp cho mày đó chứ, thằng Guglielmo.
Hắn không phật ý và nói thành thật:
- Lên lớp gì đâu? Mày với nó đều là bạn tao... tao muốn hai đứa giảng hoà, thế thôi.
Tôi lại uống tiếp, và có lẽ do có men rượu, tôi lại suy nghĩ qua chuyện Guglielmo từ chuyện của mình, tôi thấy lại trong đầu mọi chuyện xảy ra trong hai năm vừa qua, đau khổ biết mấy, sỉ nhục dường nào. Nước mắt chảy đầm đìa, tôi vừa thương mình vừa thương người. Tôi là kẻ khốn khổ, đúng hay sai cũng chẳng để làm gì, tôi khốn khổ như bao người khác, như hết thảy mọi người... và Guglielmo chắc cũng khổ, và Gigi, ba tôi, em trai, mẹ và em gái tôi: tất cả đều là người khốn khổ! Lúc này, tôi nhìn Guglielmo dưới con mắt khác rồi và dần dà tôi nghiệm ra rằng có lẽ nó đã có lý, tôi phải tỏ ra độ lượng, tha thứ cho nó thôi. Ý nghĩ này làm tôi thấy mình cao cả hẳn, tôi hài lòng thấy mình nghĩ được như thế, bởi lẽ nếu trong đầu tôi, tôi tin là tha thứ tốt hơn báo thù, thì phải thừa nhận là con tim tôi đã mách bảo điều đó. Có điều là tôi ngại sự thừa nhận như thế sẽ chóng qua đi nên cảm thấy phải hành động ngay tức thì. Tôi không uống nữa, và gọi lớn:
- Gigi, mày đến đây ngay.... một lát thôi.
Hắn đến và tôi dứt khoát:
- Thực tình là Gigi ạ, mày có lý, tao nghĩ lại mọi chuyện rồi... nếu mày muốn, tao sẵn sàng rồi, mày đi với tao đến chỗ thằng Guglielmo.
- Thì tao đã nói rồi: cố suy nghĩ một chút, thêm chút rượu lành và con tim lên tiếng thôi.
Tôi không trả lời, và đột nhiên, tôi bật khóc, hai tay ôm lấy mặt. Tôi vừa nhìn lại thấy chính mình hồi ở Portilongone, nơi xưởng lao động của trại giam, trong bộ quần áo tội nhân, đang ra sức bào những tấm ván đóng quan tài. Trong tù ai cũng cố làm việc, và từ cái xưởng mộc nơi đây đã ra đời những chiếc quan tài cho Portoferracio và những thành phố khác của đảo Elbe. Và khi làm quan tài như thế, tôi đã khóc mà nghĩ rằng mong sao một trong những quan tài đó sẽ dành cho tôi.
- Được rồi, được rồi, Gigi vỗ vai tôi nói, đừng nghĩ gì về chuyện đó nữa... kết thúc cả rồi. ( Rồi một lát sau hắn tiếp:) Cứ thế này tiến bước đến nhà Guglielmo, mày với nó ôm nhau như bạn bè, rồi về cả đây uống ly rượu hoà giải.
Tôi lau nước mắt nói:
- Cùng đi tới Guglielmo nào!
Ra khỏi quán, chúng tôi đi khoảng năm chục thước, rồi phía góc bên kia đường, ở giữa tiệm bánh mì và tiệm bán đá hoa, tôi đã nhìn thấy cửa hàng mài dao kéo. Guglielmo cũng chẳng thay đổi gì: thấp lùn, xanh xao, béo tròn, hói đầu, với khuôn mặt mỡ màng của kẻ phản bội hay người ngoan đạo, tôi nhận ra nó ngay, nó đứng nghiêng một bên trước bánh xe, chăm chú việc mài con dao, lật qua lật lại trước giọt nước làm ướt đá mài, nó chẳng thấy chúng tôi bước vào. Mới nhìn qua, tôi bỗng thấy trào máu, không, tôi không thể đến ôm nó như Gigi mong. Có khi tôi đã cắn đứt tai nó, tuy là không cố ý.
Thế rồi, Gigi lên tiếng, giọng vui vẻ:
- Guglielmo, bạn Rodolfo đây này, bạn ấy đến bắt tay cậu đấy... quá khứ là quá khứ thôi nhé.
Tôi thấy Guglielmo tái xanh mặt, làm một động tác gì đó, chừng như muốn núp ở cuối cửa hàng. Gigi lại thúc giục: “ Nào! ôm hôn nhau đi và không nhắc chuyện cũ nữa”, tôi cảm thấy đắng họng, mắt tối sẫm lại.
- Thằng hèn, mày đã phá nát đời tao!
Tôi lao vào nó, cố tóm lấy cổ. Nó kêu rú lên, xưa nay vốn nhút nhát, chạy về cuối cửa tiệm. Nó đã tính sai, bởi trước các kệ xếp đầy dao như thế, thánh cũng không thể thoát được. Mà tôi lại chờ giây phút này từ bao nhiêu năm rồi!
- Rodolfo, bình tĩnh đi, Gigi hét lớn... giữ nó lại.
Guglielmo gào lên như con heo bị thọc huyết, và tôi vớ được một con dao, tôi lao thẳng về phía nó. Tôi định chém nó sau lưng, nhưng nó xoay người để tránh đòn nên tôi đâm thẳng nó ngay trên ngực. Tôi vung tay định đâm nhát thứ hai, nhưng bị ai đó giữ lại... Tôi ra ngoài, nhiều người vây lấy tôi, la hét và lợi dụng cuộc ẩu đả hỗn loạn, đánh cả tôi.
“ Chào tạm biệt.”, tôi đã chào tạm biệt ông giám đốc trại giam, và đúng như vậy, ngay tối hôm đó, tôi đã nằm trong xà lim Regina Cœli với ba tên khác. Để khuây khoả, tôi kể chuyện của mình cho chúng nó nghe, một trong bọn chúng, có vẻ có hiểu biết hơn cả, nêu nhận xét:
“ Ôi, ông bạn già ơi, khi ông nói lời tạm biệt, thực ra tiềm thức của ông nói thay ông đó... lúc ấy ông đã biết rồi sẽ làm gì.
Có lẽ tên đó nói đúng, nó nói ra vẻ nghiêm trang lắm, ra vẻ biết rõ tiềm thức là gì... Nhưng dù sao, tôi đã bị tóm rồi, và lần này, tôi nói lời tạm biệt với tự do.
———————————————-
Chú thích của người dịch:
- Trong bản tiếng Pháp, ghi nguyên bản tiếng Ý : Fratelli, coltelli. Câu tục ngữ đầy đủ là : Relatives serpenti, fratelli coltelli , tạm dịch: “Thân nhân là những con rắn, anh em là những con dao “
THÂN TRỌNG SƠN
( Dịch từ bản tiếng Pháp của Claude Poncet
Au Revoir trong Nouvelles romaines.
Nhà xuất bản Flammarion, 1982. )
