THƠ MALCOLM DE CHAZAL

Thơ MALCOLM DE CHAZAL

Nhà thơ Mauritius

( 1902-1981)

Sinh ra tại vùng đất từng là thuộc địa liên tiếp của Hoà Lan, Pháp và Anh cho đến khi giành lại độc lập - năm 1968 - và trở thành nước Cộng Hoà Mauritius ( tiếng Pháp là Maurice ), Malcolm de Chazal là một tác giả khác thường, kỳ lạ, độc đáo, thường được nhắc tới như một nhà tư tưởng, nhà văn, nhà thơ, hoạ sĩ.

       Mười sáu tuổi ông sang Mỹ học trung học và đại học, tốt nghiệp kỹ sư nông nghiệp chuyên ngành chế biến đường, sang Cuba làm việc trong ngành này, vài tháng sau trở về quê hương tiếp tục công việc. Năm 1937, ông bỏ nghề và chuyển sang làm công chức ngành viễn thông, thăng đến chức Thanh tra Thương mại và nghỉ hưu sớm vào năm 55 tuổi. Quá trình học tập, đào tạo và nghề nghiệp có vẻ như chẳng liên quan đến việc cầm bút, vậy mà sự nghiệp sáng tạo của ông trong suốt cuộc đời lại bay nhảy qua nhiều loại hình đa dạng, phong phú rất bất ngờ.

Ngôn ngữ chính thức của Mauritius là tiếng Anh ( cùng với các thứ tiếng créole, tiếng Pháp và tiếng Hindi ), nhưng ông sử dụng tiếng Pháp :  ông thuộc thế hệ thứ năm của một gia đình gốc miền Auvergne, nước Pháp, di cư sang đảo quốc này từ năm 1763.

         Không kể những bài viết đầu tiên ( trên báo và sau in thành sách ) về các vấn đề kinh tế, những sáng tác văn học của Malcolm de Chazal xuất hiện từ năm 1936 trên một tạp chí, trong đó đã sớm gây chú ý là nhận định:

"Dante thực là vĩ đại vì ông đã hiểu cáiđiều mà rất nhiều nhà văn không biết: rằng chữ nghĩa là những vật sáng tạo sống động. Ông có thể trộn lẫn, phân tích và xếp đặt chúng đúng vào vị trí, để từ đó tạo ra được sự hài hoà về âm thanh và hình ảnh, nhưng ông cũng không bao giờ quên rằng mỗi lời nói là một bản thể. Khi tôi viết " tinh tú" với sáu chữ cái, tôi không ghi ra những dấu hiệu khô chết. Chúng chứa đựng  một thực thể rõ ràng và hữu cơ. Mỗi lời nói là một ma lực của cuộc sống."

          Và có thể nói tuyên ngôn của ông về sứ mệnh của thi ca là:

" Với tư tưởng và sự ngẫu hứng luôn mạnh mẽ, nhà thơ hầu như lúc nào cũng là nhà tiên tri của thời đại mới".

           Năm 1940, ông xuất bản một tập sách nhỏ lấy nhan đề là Tư tưởng I, bao gồm 204 phát biểu ngắn gọn, chỉ vài ba dòng, mà ông gọi là Cách ngôn ( aphorisme ), và sau đó, từ 1942 đến 1947, ông tiếp tục công bố hàng nghìn câu Cách ngôn khác trong các cuốn Tư tưởng II, III, IV, V, VI. Đó là những ý nghĩ bất chợt mà thú vị về mọi đề tài, chẳng hạn như:

           - Chẳng có niềm vui sống nếu không có niềm vui yêu thương.

           - Tiếng cười là thứ thuốc khử trùng tốt nhất cho tâm hồn.

           - Phụ nữ khiến ta thành thi sĩ, trẻ con khiến ta thành triết gia.

           - Trong số các loại người điên khác nhau, thiên tài là những người điên tỉnh táo.

              Những năm đầu của thập niên 50 ( thế kỷ XX ), ông chuyển sang viết kịch,  chỉ có một vở được dàn dựng, vài ba vở được xuất bản, phần lớn thì về sau ông đốt hết.

              Ngẫu hứng sáng tạo của Malcolm de Chazal đẩy đưa đến việc viết truyện ngắn, truyện vừa, và cả tiểu thuyết nữa, nhưng ông không xuất bản tác phẩm nào.

Đến năm 56 tuổi, ông bắt đầu cầm cọ, dù trước đó ông không hề biết vẽ, cũng không tỏ ra có chút thiên hướng gì về ngành nghệ thuật này. Ông chuyên vẽ tranh màu bột và tranh màu nước, những nét vẽ  giống tranh của những hoạ sĩ phái hồn nhiên. Tại quê hương, ông nhiều lần triển lãm, trưng bày hàng trăm tác phẩm nhưng không bán được tranh nào. Vậy mà sau này, ông lại thành công khi tổ chức triển lãm tại Paris, Luân Đôn, Montréal, Grenoble, San Francisco, Dakar.

 

Tác phẩm của Malcolm de Chazal khó đến với độc giả trên thế giới vì ban đầu ông chỉ xuất bản tại quê hương, đảo quốc Mauritius với diện tích 1865 km2 và dân số chưa tới 1 200 000 người, mà có khi chỉ in mỗi cuốn 100 bản.  Có thể nói loại hình nghệ thuật khiến ông nổi tiếng nhất là thi ca và cũng phải chờ đến năm 1947 khi Nhà xuất bản Gallimard của Pháp in cuốn Sens plastique, rồi sau đó là các bài viết trên báo Le Figaro, với nhiều ý kiến khen ngợi, thậm chí cho rằng ông là một nhà thơ thiên tài, và xếp ông sánh ngang với những nhà thơ siêu thực đương thời. Thơ của ông là những bài rất ngắn, gần giống với cách ngôn, nhiều ẩn dụ, thường có màu sắc triết lý, đôi khi hài hước.

            Những bài dịch dưới đây, chọn rải rác trong các tập Sens plastique, Sens magique, Poèmes, dẫn theo trang recoursaupoeme.frvà các trang khác, tạm đặt tên là

MỘT TRĂM BÀI THƠ KHÔNG ĐỀ

( Những chữ số trước mỗi bài không mang ý nghĩa gì, chỉ tiện cho người đọc khi muốn tạm dừng lại để chiêm nghiệm, để tủm tỉm cười, để đồng cảm với một tác giả ở phương trời nào xa lắc mà trải lòng chia sẻ như với bạn tri âm ).

1.

Đá

Khi chết

Chẳng cần

Được chôn cất.

2.

Lửa

Đến chậm

Hoặc nhanh

Ánh sáng

Lúc nào cũng

Đúng giờ.

3.

Vàng

Là kim loại

Có đôi vai

Rộng nhất.

4.

Cầu vồng

Là

Cái đồng hồ

Không có

Nút lên giây.

5.

Ăn mặc

Với phụ nữ

Là cách

Tốt nhất

Để trò chuyện.

6.

Nước

Buông tà váy xuống

Khi mái chèo

Luồn qua.

7.

Mọi vật thể

Khi rơi

Đều

Làm dấu thánh.

8.

Trời nóng

Cơn mưa

Làm chiếc quần

Tụt xuống.

9.

Ngọn lửa

Than phiền

Vì

Củi

Không

Hiểu được nó.

10.

Chiếc bàn

Thiếp ngủ

Cuộc trò chuyện

Làm nó chán.

11.

Cái chết

Đến

Khi con người

Vắng mặt.

12.

Bạo lực

Khóc

Trên

Đống đổ nát

Của dịu dàng.

13.

Nước

Chẳng bao giờ

Khoả thân

Khi

Có người nhìn.

14.

Trái đất

Chưa bao giờ

Biết đến

Copernic.

15.

Trời nóng

Đến nỗi

Các loài hoa

Phải dùng đến

Sắc màu

Làm quạt.

16.

Con ong

Lúc rời

Nụ hoa

Bước ra

Dáng say khướt.

17.

Cơn giông

Là

Tiếng kêu

Hấp hối

Của ngọn lửa.

18.

Đêm

Lúc nào

Cũng đi ngủ

Khi có mặt

Ánh sáng.

19.

Những nét vẽ đầu tiên

Mang lại

Cho người

Khuôn mặt

Của ý tưởng.

20.

Bàn tay

Làm tổ

Để bắt lấy

Con chim.

21.

Con đường

Mòn

Không còn

Cảm thấy

Mỏi mệt.

22.

Vỉa hè

Dừng lại

Cứ mỗi lần

Có người

Ngang qua

Để nhìn

Con đường.

23.

Đường sá

Là

Vật duy nhất

Chẳng lãng phí

Thời gian.

24.

Đồng hồ

Là

Thời gian

Bị tháo rời.

25.

Tất cả những gì

Chuyển động

Đều là

Chiếc neo

Của không gian.

26.

Bóng tối

Là

Sức nặng

Của không gian.

27.

Số không

Chính là

Thủ phạm

Của cái

Nó không có.

28.

Mùa đông

Chỉ thấy lạnh

Khi mùa xuân

Gần đến.

29.

Khoảng không

Chẳng bao giờ

Ngừng

Rơi.

30.

Trái cây

Thuộc giống đực

Khi bày ra dĩa

Và giống cái

Khi ở trên cây.

31.

Vàng

Thành hà tiện

Khi

Chế biến làm

Nữ trang.

32.

Tật xấu

Là thứ

Biết vâng lời nhất

Trong số

Các bản năng.

33.

Chiếc gương soi

Là thời gian

Hay quên.

34.

Dòng sông

Chảy chậm hơn

Bờ.

35.

Trái đất

Rất đỗi

Ngạc nhiên

Vì sự đi nhanh

Của con rùa.

36.

Chiếc quạt đẹp nhất

Là cái miệng:

Nó mở ra

Ngay chính giữa.

37.

Chiếc máy

Mỏi mệt

Ngáy

Thời gian

Ngủ

Trong lòng nó.

38.

Chữ nghĩa

Là những chiếc

Bẫy ruồi

Con nhện

Là ý tưởng.

39.

Bom nguyên tử

Đã chọn

Im lặng

Làm mục tiêu.

40.

Ánh sáng

Thọc tay vào

Chiếc túi ban chiều

Và rút ra

Một ngôi sao.

41.

Nước

Sợ

Bị ướt

Và biến thành

Sương.

42.

Đen

Là ánh sáng

Bị chọc thủng.

43.

Ánh sáng

Chỉ thực sự

Khoả thân

Bên bờ nước.

44.

Chiếc gương soi

Không hề có

Trí nhớ.

45.

Không mùi hương nào

Còn trinh nguyên.

46.

Con nhện

Chết

Khi tưởng mình

Là ruồi.

47.

Duyên dáng

Chính là

Khoái cảm

Thường trực.

48.

Cái miệng

Của em bé

Là viên kẹo

Đầu tiên

Của nó.

49.

Mọi tai nạn

Xảy ra

Khi

Con đường

Đổi ý.

50.

" Không "

Chỉ đối lập

Với

" Có "

Trong những chuyện

Tiền bạc.

51.

Nếu không có

Lá

Thì muôn hoa

Đều cận thị.

52.

Mỗi

Con chim

Có màu sắc

Theo tiếng kêu.

53.

Rượu

Say

Người

Uống

Không đúng cách.

54.

Thời gian

Chỉ

Được coi trọng

Với những người

Chậm chạp.

55.

Màu xanh

Là

Sức nóng

Của mùa xuân

Và

Hơi lạnh

Của mùa hè.

56.

Con chim

Khi sợ hãi

Cảm thấy

Bị nhốt trong chuồng.

57.

Cái lưỡi

Là

Bộ phận

Trong cơ thể

Ta thấy

Quen thuộc nhất.

58.

Vàng

Giàu hơn

Khi ở cạnh

Ngọc

Và nghèo đi

Trước kim cương.

59.

Trọng lượng

Chỉ

Thấy khoẻ

Ở trong

Chiếc cân.

60.

Sương mù

Là chiếc dù

Không có gọng.

61.

Người

Càng uống

Rượu

Càng ngon.

62.

Lòng tự ái

Có

Những vết thương

Không rỉ máu.

63.

Cơn mưa

Đánh rơi

Chiếc thắt lưng

Trong làn sóng.

64.

Gió

Thấy

Bị hụt hơi

Khi bị

Tát tai.

65.

Chẳng có

Chút ngẫu nhiên nào

Cho

Thiên tài.

66.

Nàng có

Những bước đi

Khôn ngoan

Trên đôi chân

Điên cuồng.

67.

Ánh sáng

Ngủ đứng

Còn ban đêm

Ngủ mọi hướng.

68.

Mặt trời

Choàng

Quanh

Mặt trăng

Một đồng hồ đeo tay.

69.

Cảm giác

Cuối cùng

Của người bị treo cổ

Là ai đó

Lôi

Đôi chân của mình.

70.

Hơi thở

Ca hát

Trong nụ hôn.

71.

Tin tưởng

Là

Sự mỏi mệt

Của người sùng đạo.

72.

Ánh sáng

Tỉa lá dần

Khi

Những cánh hoa

Mùa thu

Rơi rụng.

73.

Nước biển

Lúc nào cũng

Kéo quần lên

Để nhảy qua

Tảng đá ngầm.

74.

Vật duy nhất

Không biết

Dạ dày của mình

Là không khí.

75.

Sự vuốt ve

Chỉ cảm nhận

Mùi hương

Trong da thịt

Trẻ con.

76.

Khi

Cơn gió

Thổi qua

Cỏ

Rạp người xuống

Để làm tình.

77.

Khi

Ấn vào bụng

Ngọn lửa,

Ánh sáng

Cười.

78.

Mọi viên gạch

Trong

Bức tường

Đều cảm thấy

Bị

Chôn sống.

79.

Nếu không khí

Không biến thành

Con bướm

Thì làm sao

Bướm bay được

Trong không khí?

80.

Sự cô đơn

Của những cái mông

Là địa ngục

Của đàn bà.

81.

Con mắt

Ngủ

Khi cái miệng

Nói quá nhiều.

82.

Trong buồn phiền

Con mắt

Làm tính trừ

Và cái miệng

Làm tính cộng.

83.

Nước

Đi chân trần

Ra tắm

Ngoài biển.

84.

Đêm nay

Mặt trăng

Ngủ không ngon

Những đám mây

Gây cho nó

Những ác mộng.

85.

Khoái lạc

Ở

Ngay trung tâm

Cơn gió xoáy

Của giác quan.

86.

Trên cửa kính

Con ruồi

Tự hỏi

Đâu là

Phía bên ngoài

Và phía bên trong

Của mọi vật.

87.

Tảng băng

Dưới thác

Chơi

Môn trượt nước.

88.

Khi trời mưa

Biển

Cứ tưởng

Đã sinh ra

Bãi biển.

89.

Chỉ có lửa

Mới có thể

Tự liếm

Vào mắt.

90.

Rễ cây

Nằm trên đất

Chạy lon ton

Như con chim.

91.

Bóng tối

Là

Chiếc va- li

Của không gian.

92.

Chiếc nhẫn

Tự xỏ ngón tay

Vào con mắt của mình.

93.

Người thợ giày đầu tiên

Là

Chiếc xương cá.

94.

Chiếc găng

Chộp lấy

Bàn tay

Khi

Ta mang nó vào.

95.

Vết thương

Cười

Vì đau đớn.

96.

Chiếc nệm

Chờ đợi

Người

Để

Ngủ.

97.

Nếu loài người

Làm tình

Tập thể

Ý nghĩa nụ cười

Sẽ ngừng

Mãi mãi.

98.

Con bò

Tưởng mình

Là ruồi

Khi

Bị ai chích.

99.

Khi sợ hãi

Khuôn mặt

Ứng xử

Như

Bàn tay.

100.

Đường chân trời

Chưa bao giờ

Biết

Thắt nơ.

THÂN TRỌNG SƠN

dịch và giới thiệu