Thơ
Adonis
Nhà
thơ Lebanon - Syria
( 1930 -
)
Nghe như cổ tích chuyện cậu bé Ali Ahmed Saïd Esber, con nhà nông dân
vùng Al Qassabina, miền tây nước Syria: từ chỗ nhà nghèo, không được tới trường,
sau có cơ hội đi học và đạt trình độ tiến sĩ; từ chỗ thuở nhỏ làm thơ gởi các
báo nhưng không bài nào được đăng, sau lại là người sáng lập một tạp chí chuyên
về thơ và trở thành " nhà thơ vĩ đại nhất còn sống của thế giới Á Rập"
với bút danh Adonis.
Mọi chuyện bắt đầu khi, ở tuổi mười bốn,
được tin vị tổng thống đầu tiên của nước Cộng hoà Syria mới giành độc lập về
thăm làng, cậu tìm mọi cách để đến đọc trước mặt tổng thống bài thơ mà cậu viết
vào dịp này. Sự tưởng thưởng tổng thống
dành cho cậu ( theo đúng nguyện vọng ) là học bổng để vào học tại một trường của
người Pháp ở Tartus. Đỗ tú tài, Adonis học tiếp đại học ở Damascus và tốt nghiệp
cử nhân triết học năm 1954. Năm 1956, sau khi ở tù gần một năm vì tham gia vào
một đảng phái đối lập, Adonis trốn sang Beirut, thủ
đô nước Lebanon rồi trở thành công dân của nước này. Ông
đỗ tiến sĩ năm 1973 và trở thành giáo sư văn họcÁ Rập tại Đại học Lebanon, giáo sư thỉnh giảng tại Đại học Damascus và nhiều trường đại học ở Pháp , Thuỵ sĩ
và Mỹ. Tình hình nội chiến ở Lebanon khiến ông phải rời bỏ xứ này và qua sống
tại Pháp từ năm 1985.
Tuy được giáo dục theo truyền thống
Hồi giáo, Adonis sớm tiếp thu ảnh hưởng văn hoá phương Tây. Trong thời gian
theo học đại học, ông tự học ngoại ngữ và đọc nhiều tác phẩm của Pháp. Ông đã dịch
nhiều văn thơ kịch của các tác giả châu Âu, nhất là Pháp ( Baudelaire, Henri
Michaux ...).
Tình yêu đối với thơ ca của Adonis được
cha truyền cho từ nhỏ và bút danh này ông ký vào bài thơ đầu tiên được đăng báo
lúc 19 tuổi.Thơ của ông là một tổng hợp giữa sự làm mới của chủ nghĩa hiện đại
và tính chất huyền bí của Á Rập cổ điển. Vừa là nhà thơ, ông cũng là nhà phê
bình văn học, nhà lý thuyết thơ. Ông chủ trương: " Ngày nay, thơ đương đầu
với một sự nguy hiểm không do tự chính nó mà do ngôn từ mà nó dẫn tới. Thơ bị
che lấp bởi thứ ngôn từ đó. Bây giờ độc giả không đọc chính bài thơ nữa, mà đọc
nhà thơ, đọc những thứ liên quan, những xu hướng của nhà thơ. Người ta đọc những
gì mọi người phát biểu về nhà thơ và về thơ ca. Đối với nhà phê bình, nhà thơ
trở thành một phương tiện để khẳng định sự lựa chọn, để giải bày những lý thuyết,
chứ không để tiếp cận bài thơ như nó vốn là thế. Đây là thứ phê bình muốn giải
mã thơ ca qua phát ngôn của mọi người. Sự phê bình đích thực hoàn toàn trái ngược
hẳn, nó khám phá thế giới thông qua thơ ca. Nó đạt tới sức mạnh của chính ngôn
ngữ không bằng phương tiện nào khác hơn chính thơ ca".
Gần 70 năm sáng tác, Adonis đã
xuất bản nhiều tập thơ giá trị, viết bằng tiếng Á Rập và được dịch sang nhiều
thứ tiếng. Ngoài Giải thưởng Thơ ca Quốc gia Lebanon ( năm 1974 ), Adonis còn
nhận được nhiều giải thưởng cao quý của các nước Nga, Bỉ, Pháp, Thổ Nhĩ Kỳ,
đáng kể nhất là giải thưởng mang tên văn hào Goethe của nước Đức " về toàn
bộ tác phẩm " của ông. Chỉ tiếc là giải Nobel Văn học chưa lần nào xướng
tên Adonis tuy đã nhiều lần được đề cử, sơm nhất là từ năm 1988.
Đối với Adonis, sứ mệnh của thơ
ca trước sau vẫn là:
" Thơ ca làm cho cuộc sống trên trái đất này tốt đẹp hơn, bớt
phù phiếm, bớt khổ đau hơn. "
NHỮNG
BÀI THƠ KHÔNG ĐỀ
Vào
một đêm trăng tròn
Hãy
thử chăm chú nhìn lên thiên hà
Bạn
sẽ thấy nó là dòng sông
Với
đôi tay bạn là sông nhánh
Và
khuôn ngực là cửa sông.
---
Hôm
nay bầu trời đã viết bài thơ
Bằng
màu mực trắng
Và
gọi tên là tuyết.
---
Giấc
mơ của bạn trẻ lại
trong khi bạn già đi
Giấc
mơ lớn lên khi tiến bước
Về
phía tuổi thơ.
---
Giấc
mơ là con ngựa
Chở
ta đến chốn xa
Mà
không hề dịch chuyển.
---
Mây
lang thang hoài cũng mệt
Nó
ghé xuống con sông gần nhất
Để
giặt áo
Mây
vừa nhúng chân xuống nước
Thì
chiếc áo rã tan
Và
biến mất.
---
Đoá
hồng bước ra khỏi giường
Cầm
đôi bàn tay của ban mai
Để
giụi mắt.
---
Hắn
bước đi trên triền dốc mùa thu
Tựa
vào cánh tay mùa xuân.
---
Bầu
trời cũng khóc
Nhưng
lau nước mắt
Bằng
chiếc khăn quàng chân trời.
---
Khi
cơn mệt đến
Gió
trải tấm thảm không gian
Để
nằm dài lên.
---
Làm
sao diễn tả cho cây
Hương
vị của trái
Cho
chiếc cung
Công
việc của sợi dây?
---
Như
một bàn tay
Ánh
sáng di chuyển
Trên
thân thể của bóng tối.
---
Tôi
ký hoà ước với mây
Để
giải thoát cho mưa
Và
ký hoà ước khác với gió
Để
gió giải thoát
Cho
mây và tôi.
---
Ký
ức - căn nhà khác của mình
Nơi
bạn chỉ có thể bước vào
Với
thân thể đã trở thành
Hoài
niệm.
---
Hắn
khoả thân kia rồi
Chỉ
còn khoác lên người
Những
lời nói.
---
Hắn
đã đóng cửa
Chẳng
phải để giam nhốt niềm vui
Mà
để giải thoát nỗi sầu.
---
Những
giấc mơ ban đêm là những sợi chỉ
Ta
lấy để đan dệt
Những
chiếc áo của ban ngày.
---
Trong
bụi bặm tôi chạm vào
Những
ngón tay của gió
Trong
cơn gió tôi đọc ra
Chữ
viết của bụi bặm.
---
Gió
thuyết giảng sự lặng im
Tuy
vẫn nói không ngưng nghỉ.
---
Cây
thích hát những bài ca
Mà
gió không nhớ ra được.
---
Có
đôi khi
Mặt
trời không thể rọi sáng em
Thế
mà ngọn nến lại soi tỏ.
---
Tôi
đứng trước gương soi
Không
phải để nhìn mình
Mà
chỉ để tin chắc
Người
tôi đang thấy đó
Đúng
thực là chính tôi.
---
Mỗi
lần tôi tự vấn
Tôi
xẻ thân làm đôi
Tôi
và một câu hỏi
Câu
hỏi tìm câu trả lời
Và
tôi tìm câu hỏi khác.
---
Hy
vọng có những ngón tay
Chỉ
gom nhặt
Những
cánh bướm lụi tàn.
---
Ánh
sáng không tự vệ
Ánh
sáng tấn công
Hoặc
đầu hàng.
---
Mây
có những tư tưởng
Tia
chớp làm chúng bật ra
Cơn
sấm chuyển chúng đi xa.
(
Trích dịch từ "Chạm vào ánh sáng", bản tiếng Phápcủa Anne Wack Minkowski )
TÌNH
YÊU
Con
đường và mái nhà đều yêu thương tôi
Người
sống và người chết
Và
cái chum đất sét đỏ trong nhà
Được
nước yêu thương.
Người
láng giềng yêu thương tôi
Cách
đồng, sân đập lúa, ngọn lửa.
Cũng
yêu thương tôi là những cánh tay lam lũ
Làm
cho thế giới tốt đẹp hơn
Chẳng
được tưởng thưởng gì cũng hân hoan.
Và
những mảnh vương rải đây đó
Bứt
ra từ lồng ngực còm cõi của anh tôi
Mảnh
thịt da khuất sau những gié lúa mùa gặt
Tựa
như những viên hồng ngọc
Còn
đỏ hơn màu máu đỏ tươi.
Thần
yêu thương sinh cùng lúc tôi ra đời
Yêu
thương sẽ ra sao khi tôi không còn nữa?
CÂY
SẦU MUỘN
Lá
đổ ào rồi nằm yên trong rãnh sâu chữ viết
Mang
theo đoá hoa sầu muộn
Trước
khi ngôn từ trở thành
Âm
vang
Giao
hoan trong khoảng tối đen.
Lá
lạc đường xoay tròn kiếm tìm mảnh đất mê say
Hết
cánh rừng này sang cánh rừng khác
Mang
theo đoá hoa sầu muộn.
HAI
NHÀ THƠ
Giữa
âm vang và tiếng động hai nhà thơ đang đứng
Người
thứ nhất lên tiếng tựa như
Một
mảnh trăng vỡ
Còn
người kia lặng thinh như đứa trẻ con
Hằng
đêm ngủ nằm ngoan
Trong
đôi tay ngọn hoả sơn.
TẤM
GƯƠNG CHO MỘT CÂU HỎI
Tôi
đã hỏi và họ đã bảo tôi, cành cây
Phủ
trong ngọn lửa là chim,
Họ
bảo tôi rằng khuôn mặt tôi
Là
những đợt sóng,
và
khuôn mặt của thế giới là những tấm gương,
Ngọn
hải đăng, nỗi buồn chàng thuỷ thủ.
Tôi
đã tới, và thế giới trên đường tôi đi
Là
mực, mỗi cử chỉ là một câu văn
Tôi
không hay rằng giữa chúng ta
Có
một chiếc cầu tên là "Tình Huynh đệ"
Tạo
nên bằng những bước chân, lời tiên tri và ngọn lửa.
Tôi
không hay rằng khuôn mặt tôi
Là
con tàu lướt trong một tia lửa.
TẤM
GƯƠNG CHO THẾ KỶ HAI MƯƠI
Một
quan tài mang khuôn mặt đứa bé
Một
cuốn sách được viết bên trong ruột một con quạ
Một
dã thú cầm một đoá hoa lết về phía trước
Một
hòn đá
Thở
trong phổi một người điên.
Chính là nó,
Đó là thế kỷ hai mươi.
TẤM
GƯƠNG CHO NHỮNG ÁNG MÂY
Những
cánh chim
Nhưng
bằng sáp
Và
mưa rơi không phải là mưa
Đúng
hơn là những con tàu
Chở
những giọt nước mắt của chúng ta.
TẤM
GƯƠNG CHO MỘT GIẤC MƠ
Hãy
lấy giấc mơ của tôi,
May
nó, khoác nó vào,
Như
chiếc áo.
Bạn đã làm hôm qua
Ngủ trong đôi bàn tay tôi
Dẫn tôi đi loanh quanh
Quay vòng tôi như tiếng rên
Trong những chiếc xe của mặt trời,
Chim hải âu bay vút lên
Phóng từ đôi mắt tôi.
HOANG
PHÍ
Không
có đường chân trời giữa chúng ta
Cây
yêu thương là bụi bặm
Và
đêm là toa tàu chở bước tôi đi
Chở
hoang mạc về với chính nó.
Không
có đường chân trời giữa chúng ta
Giờ
khắc phơi bày không che đậy
Và
cái chết của tôi là mảnh vải.
Người
thừa kế của cát
Mang
viên đá đen làm thực phẩm
Mặt
trời là dòng nước và bóng mờ của nó.
TRẺ
CON
Trẻ
con đọc cuốn sách về hiện tại, và bảo,
Đây
là thời điểm đang nở hoa
Từ
trong lòng những phiến lá tơi tả.
Chúng
viết,
Đây
là thời điểm chúng ta nhận ra
Làm
thế nào cái chết nuôi nấng trái đất
Và
làm thế nào nước và nước phụ bạc nhau.
THÍ
NGHIỆM
Vâng,
tôi sẽ không ngủ
Tôi
sẽ nghiên cứu những con đường này và hiểu được điều nhiều người đã biết
Vâng,
tôi sẽ gia nhập đám đông này -
Một bước, hai bước, ba ... /
Một người chết, một cảnh sát
Một
người chết, một cảnh sát
Một
người chết, một cảnh sát... /
Và
bạn sẽ không là người làm chứng chống lại chúng tôi.
Tôi
đây rồi giữa đại dương ngôn từ
Những
cánh buồm nổi trôi trên đỉnh
Và
tôi hiểu tôi đang lặp lại điều mọi người từng nói
Và
tôi hiểu tôi đang ngủ thiếp.
NHỮNG
NHÀ THƠ
Không
có nơi nào cho họ, _ họ sưởi ấm
Cơ
thể trái đất, họ làm
Chìa
khoá cho không gian _
Họ không tạo ra
Một dòng tộc hay một mái nhà
Cho những huyền thoại của mình.
Họ
viết chúng
Như
cách mặt trời viết lịch sử của nó.
Không
có nơi nào...
TÌM
KIẾM
/
... Một con chim
Giương
đôi cánh _ Phải chăng nó sợ
Bầu
trời sẽ sập? Hay là sợ
Cơn
gió là cuốn sách ẩn trong bộ lông?
Cổ chim
Chèn tới chân trời
Và đôi cánh là chữ nghĩa
Bơi lội trong mê hồn trận.
LỜI
AI ĐIẾU ( dành cho cha tôi )
1.
Cha
tôi là một ngày mai
Lềnh
bềnh ập xuống chúng tôi
Là
một mặt trời,
Và
bên trên ngôi nhà chúng tôi mây bay lên.
Tôi
yêu ông, một bí mật khó khăn bị chôn vùi
Một
vầng trán lấm bụi.
Tôi
yêu ông, những chiếc xương đang phân rã và bùn.
2.
Trên
ngôi nhà chúng tôi, im lặng lan toả và tiếng khóc thầm trổi dậy
Và
khi cha tôi nằm xuống
Một
cánh đồng cạn kiệt, một con chim sẻ chạy trốn.
(
Trích dịch từ Tuyển tập Thơ Adonis, bản tiếng Anh của Khaled Mattawa ).
THÂN TRỌNG SƠN
dịch
và giới thiệu.